Odulphusaltaar

Odulphus van Oirschot

In de Oirschotse Sint-Petrusbasiliek staat in het linkerdwarsschip een altaar voor de H. Odulphus. De kerk in Best is volgens de overlevering gebouwd op het geboortehuis van de heilige. Er is duidelijk aandacht voor deze heilige in de parochie Oirschot/Best/de Beerzen. Maar wie op Wikipedia bij Odulphus gaat kijken, leest dat deze volgens de oudste bronnen in Noord-Frankrijk zou zijn geboren, al verwijst het artikel wel naar geschriften uit de 15de eeuw die Odulphus' geboorte in de Noord-Brabantse Kempen plaatsen, meer bepaald in Oirschot. Wie heeft er nu gelijk?

De belangrijkste bronnen voor onze kennis van het leven van vroegmiddeleeuwse heiligen zijn de zogenaamde vitae of heiligenlevens. Eigenlijke archiefstukken zijn veel zeldzamer. In het geval van Odulphus die rond het midden van de 9de eeuw gestorven zou zijn, beschikken we over een vita in het Latijn uit de 10de eeuw. Deze vita is vermoedelijk ontstaan in Utrecht, waar het belangrijkste deel van de werkzaamheid van Odulphus te situeren is. Daarmee is deze vita trouwens een van de oudste bewaarde literaire teksten die in het huidige Nederland geschreven zijn.

Het gaat om een historische figuur die vanuit zijn geboorteplaats naar Utrecht is getrokken om te helpen bij de missionering onder de Friezen. De bekering van de Friezen tot het christendom liep niet van een leien dakje. Odulphus stichtte een klooster in Stavoren en werkte jarenlang bij de Friezen tot hij naar Utrecht terugkeerde en daar stierf.

De oudste handschriften van de vita van Odulphus stammen uit de 11de eeuw. De originele versie is verloren gegaan. Deze oudste kopieën bevinden zich in handschriften in het Franse Saint-Omer (Bibliothèque municipale, ms. 775, uit de 12de eeuw, afkomstig uit de abdij van H. Bertinus in Saint-Omer) en in de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel (ms. 9636-37, ca. 1100). Het laatste handschrift is afkomstig uit het klooster van Saint-Laurent in Luik.

Over Odulphus' vroegste levensjaren wordt niet heel veel gezegd, want dat interesseerde de middeleeuwse lezer veel minder dan ons. Zijn geboorte wordt eigenlijk niet gelokaliseerd. Wel staat er een andere passage van enig belang. Odulphus wilde, zoals al gezegd, graag de Friezen gaan bekeren, maar zijn ouders beseften dat zij hem dan nooit meer zouden zien en smeekten hem om in de buurt te blijven. Volgens de vita stemde Odulphus er uiteindelijk mee in om in de kerk van Oroscoth 'waar hij geboren en getogen was' de parochie te besturen.

De vorm Oroscoth komt redelijk overeen met de vroegste vermelding van Oirschot in een oorkonde uit 1196 (Orscot). Er is in Noord-Frankrijk ook niet meteen een plaats met een naam die hier op lijkt. Dat wil dus zeggen dat de vorm Oroscoth van de naam van Odulphus' geboorteplaats wel zeker in de oudste handschriften van de vita staat en dus geen latere toevoeging is. Maar is dit nu Oirschot?

Nu wordt het moeilijker. Vooral ook omdat geschreven bronnen voor de oudste geschiedenis van Oirschot (en Best) zeldzaam zijn: de archieven zijn bij de brand van de Sint-Petrus in 1462 verwoest. Wat we zeker weten is het volgende:

Daar komt nog bij dat Oirschot er gewoon geen belang bij lijkt te hebben om een heilige uit het bisdom Utrecht op te eisen, tenzij deze inderdaad uit Oirschot (of Best) afkomstig was, precies zoals in de vita staat.

Terug naar het Wikipedia-artikel: ik zie niet waar die oudste bronnen beweren dat Odulphus uit Noord-Frankrijk komt. De vorm Oroscoth is duidelijk en beantwoordt wel aan Oirschot, maar niet aan iets in noord-Frankrijk. Ik zie niet welke geschriften uit de 15de eeuw Odulphus 'ineens' in Oirschot/Best plaatsen: het gaat om vertalingen of bewerkingen van de oudste vita waar duidelijk Oroscoth in wordt genoemd.

De conclusie van dit alles moet dan ook wel zijn dat Oirschot (en Best) zich tot nader order als de geboorteplaats van Odulphus mag/mogen blijven beschouwen en dat Wikipedia hier dus fout is.

Dr. Michiel Verweij